"W ciąży bez alkoholu" - ogólnopolska kampania edukacyjno-profilaktyczna
Głównym celem kampanii jest zmniejszenie liczby kobiet pijących alkohol w czasie ciąży, promocja całkowitej abstynencji w tym okresie oraz zwiększenie wiedzy o negatywnym wpływie alkoholu na rozwijające się w łonie matki dziecko.
Ciąża a alkohol
Alkohol przenika do płodu już od początków jego życia wewnątrzmacicznego, a najsilniejsze działanie teratogenne wykazuje pomiędzy pierwszym a ósmym tygodniem ciąży, powodując więcej uszkodzeń w rozwijającym się organizmie niż marihuana, kokaina lub heroina.
Stopień poalkoholowego uszkodzenia tkanek płodu zależy od dawki etanolu oraz częstości jego spożywania. Nawet pojedyncza, niewielka dawka alkoholu etylowego może spowodować nieodwracalne uszkodzenia somatyczne płodu. Nie istnieje żadna “bezpieczna” ilość alkoholu, jaką może spożyć kobieta w ciąży bez szkody dla płodu, potwierdzona wiarygodnymi danymi. Każda, nawet najmniejsza ilość alkoholu jest potencjalnie niebezpieczna dla rozwijającego się życia. Alkohol może uszkodzić płód na każdym etapie rozwoju. Nie trzeba pić ryzykownie czy szkodliwie, by powodować ryzyko dla zdrowego rozwoju płodu. Wiele kobiet nieuzależnionych od alkoholu rodzi dzieci z deficytami wynikającymi z płodowej ekspozycji na alkohol. Fakt ten jest wynikiem braku wiedzy o teratogennym działaniu alkoholu na płód.
W I trymestrze ciąży mogą nastąpić następujące uszkodzenia płodu:
- malformacje OUN, deformacje twarzoczaszki, wady serca, uszkodzenie wątroby, obumarcie zarodka, poronienia,
- okres największej wrażliwości na uszkodzenie poalkoholowe: serce - 3,5-6,5 tydzień ciąży; kończyny - 4-6 tydzień ciąży; oczy - 4-8 tydzień ciąży; nos - 4-7 tydzień ciąży; zęby - 7-8 tydzień ciąży; podniebienie twarde i zewnętrzne narządy płciowe - 7-12 tydzień ciąży; uszy - 5-12 tydzień ciąży; Ośrodkowy Układ Nerwowy - 3-16 tydzień ciąży.
W II trymestrze ciąży mogą nastąpić następujące uszkodzenia płodu:
- poronienia,
- zaburzenia rozwoju OUN,
- uszkodzenie tkanki mięśniowej, skóry, gruczołów wydzielania dokrewnego, kośćca.
W III trymestrze mogą nastąpić nastepujące uszkodzenia płodu:
- zahamowanie wewnątrzmacicznego wzrastania płodu,
- poród przedwczesny,
- patologia łożyska,
- zaburzenia neuropsychosomatyczne.
Zdecydowana większość dzieci (ponad 85%) eksponowanych na działanie alkoholu w życiu płodowym nie ma wrodzonych wad fizycznych, tylko deficyty poznawcze i / lub problemy z zachowaniem. Spektrum zaburzeń wywołanych alkoholem jest bardzo szerokie, dlatego też większość deficytów poznawczych czy problemów z zachowaniem rzadko diagnozowana jest jako pochodna działania alkoholu w życiu płodowym. Alkohol w życiu płodowym dziecka może doprowadzić do nieodwracalnych zmian strukturalnych i funkcjonalnych mózgu.
FAS / FASD
Płodowy zespół alkoholowy to zespół wad wrodzonych, obejmujących zaburzenia fizyczne i neurologiczne. FAS (ang. Fetal Alcohol Syndrome) to najpoważniejsza konsekwencja picia przez kobietę alkoholu w ciąży. Nie wiadomo, jaka ilość alkoholu wywołuje płodowy zespół alkoholowy (FAS), ale już jednorazowe picie alkoholu może wywołać FAE, czyli lżejszą odmianę FAS.
Objawy FAS
- niski wzrost i małogłowie,
- dysmorfie twarzy,
- wady układu kostno-mięśniowego i zaburzenia czucia głębokiego, problemy z koordynacją,
- problemy ze słyszeniem, opóźnioną zdolność mówienia,
- zmniejszone pole widzenia, słabą pamięć wzrokowa (dziecko może się łatwo zgubić nawet w okolicy domu),
- anomalie w budowie wątroby, serca, nerek, narządów płciowych,
- podwyższony próg bólu lub nadwrażliwość na ból,
- nadpobudliwość,
- problemy z pamięcią i trudności w uczeniu się (dziecko będzie się skarżyć, że „nic mu nie wchodzi do głowy”, choć się uczy),
- zaburzenia zachowania, niedostosowanie społeczne, trudności w przewidywaniu konsekwencji swoich zachowań (może np. uciekać z domu),
- niekontrolowane napady złości, agresja,
- skłonność do uzależnień,
- skłonności depresyjne i lękliwość.
Wtórne objawy FAS
Objawy wtórne występują u starszych dzieci i osób dorosłych:
- lęk,
- złość,
- wycofanie,
- gwałtowność,
- zamknięcie się w sobie,
- kłamstwa,
- ucieczki z domu,
- problemy szkolne,
- przyjmowanie roli ofiary lub prześladowcy,
- bezrobocie,
- bezdomność,
- zależność od innych,
- depresja,
- samookaleczanie się,
- kłopoty z prawem,
- tendencje samobójcze.
Reasumując
- kobiety w ciąży oraz karmiące piersią nie powinny spożywać alkoholu w żadnej postaci,
- w okresie ciąży i laktacji każda dawka alkoholu jest niebezpieczna dla płodu / dziecka,
- alkohol może uszkadzać płód na każdym etapie jego rozwoju,
- konsumpcja alkoholu zwiększa ryzyko toksycznego uszkodzenia tkanek matki, zarodka oraz komórek rozrodczych w gonadach płodu,
- intoksykacja alkoholem w ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia zespołu poalkoholowego uszkodzenia płodu / noworodka,
- alkohol może być przyczyną poronienia, wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu lub przedwczesnego zakończenia ciąży,
- kobiety planujące ciążę powinny zachować abstynencję w okresie przedkoncepcyjnym oraz obligatoryjnie w sytuacji, gdy podejrzewają możliwość zaistnienia nierozpoznanej ciąży,
- personel medyczny powinien rutynowo zbierać od ciężarnych wywiad ukierunkowany na informacje dotyczące profilu spożywania alkoholu oraz profesjonalnie informować o szkodliwym wpływie etanolu na płód i ciążę, zalecając jego całkowitą eliminację z diety,
- u kobiet w okresie rozrodczym aktywny skrining (w tym laboratoryjny) umożliwia identyfikację matek z grupy podwyższonego / wysokiego ryzyka nadużywania alkoholu w ciąży,
- towarzystwa naukowe powinny opracować wytyczne dla lekarzy, położnych, pielęgniarek i studentów medycyny dotyczące szkodliwości spożycia alkoholu przez ciężarne oraz kobiety w okresie reprodukcyjnym,
- resort służby zdrowia oraz instytucje użyteczności publicznej powinny aktywnie propagować w społeczeństwie informacje dotyczące toksycznego / teratogennego działania etanolu na płód.
Źródła
- Dębski R., Paszkowski T., Wielgoś M., Skrzypulec-Plinta V., Tomaszewski J., Stanowisko Grupy Ekspertów na temat wpływu alkoholu na ciążę: stan wiedzy na 2014 rok,
- ciazabezalkoholu.pl - Wyniki badania przeprowadzonego przez IPSOS na zlecenie Fundacji “Rodzić po ludzku” w 2005 roku,
- Woronowicz B., Uzależnienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia, Media Rodzina, 2009, s. 195-198,
- Warzycha J., Baryła M., Halkiewicz M., et al., Wpływ alkoholu na rozwój dziecka – współczesne poglądy, Postępy Neonatologii, 2013, 2, s. 64-68.